Nauka latania (3c) – Wysokościomierz

Skoro już wiemy jak szybko nasz samolot leci, teraz dobrze było by się zorientować jak wysoko jesteśmy.

Wysokościomierz

Jak działa wysokościomierz. Nie zagłębiając się w szczegóły konstrukcji wysokościomierza – wskaźnik ten podaje odczyt odpowiednio do ciśnienia atmosferycznego na zewnątrz samolotu. Ciśnienie maleje wraz ze wzrostem wysokości, przy odpowiednio wyskalowanym wskaźniku można tą zmianę przełożyć na wysokość nad poziomem morza.

Skala

Obecnie większość wysokościomierzy wyskalowanych jest w stopach. Typowa skala ma podziałkę na setki (cyfra x 100) stóp. Jeśli występuje druga i trzecia wskazówka to wskazują one tysiące i dziesiątki tysięcy stóp.

Po lewej – Christen Eagle – dwie wskazówki. Po prawej Grand Caravan – długa wskazówka – setki, gruba wskazówka – tysiące, bardzo cienka długa wskazówka (w tej chwili prawie pionowo w górę) – dziesiątki tysięcy.

W przypadku samolotów osiągających większy pułap (>20 tys. stóp) bardzo popularne są dodatkowe wskaźniki cyfrowe, często zastępują one drugą i trzecią wskazówkę (patrz pierwszy obrazek).

Miłośnicy samolotów rosyjskich (radzieckich) i historycznych samolotów europejskich (np. niemieckich) znajdą w tych maszynach wysokościomierz metryczny.

Nastawianie ciśnienia – informacje podstawowe

Wiadomo (a jeśli ktoś nie wie to warto rzucić okiem na prognozę pogody), że ciśnienie atmosferyczne ulega zmianie. Wysokościomierz w samolocie – de facto ciśnieniomierz wyskalowany nieco inaczej – pokaże zmiany ciśnienia związane z pogodą tak samo jak zmiany wysokości – dlatego konieczna jest regulacja przed lotem tak by wskazania były rzeczywiste.

Aby wyregulować wysokościomierz należy pokrętłem regulującym ustawić ciśnienie na poziomie morza (QNH – czytaj „kiu en eicz”) zgodnie z wartością podaną przez kontrolera lub opublikowaną w depeszy METAR. Na każdym wysokościomierzu znajduje się skala w milibarach (hektopaskalach) lub w calach słupka rtęci (przyrządy amerykańskie) – według tej skali należy wyregulować wysokościomierz. Ustawiony według QNH wysokościomierz powinien na ziemi wskazywać wysokość lotniska (patrz powyższy obrazek – oba screeny wykonane na lotnisku znajdującym się 240 stóp nad poziomem morza).

Ciekawostka historyczna – wysokościomierz Fokkera Dr 1 – pojedyncza wskazówka ze skalą logarytmiczną w kilometrach. Po prawej – nowoczesny, trzywskazówkowy wysokościomierz L-39.

Nastawianie ciśnienia – ciśnienie lotniska startu (QFE)

W przypadku lokalnych lotów wokół jednego lotniska (dotyczy tylko lotów z widocznością ziemi) popularne jest ustawianie ciśnienia lotniska startu – QFE (czytaj „kiu ef i”). Na skali wysokościomierza ustawia się ciśnienie odczytane na lotniskowym ciśnieniomierzu (lub prościej – skaluje się wysokościomierz tak by pokazał wysokość „0”). Dzięki temu przez cały lot wskazywana wysokość będzie wysokością nad poziomem lotniska. Należy unikać tej metody podczas lotów w terenie górzystym lub w okolicy wysokich przeszkód – wysokości gór i przeszkód na mapach podawane są w odniesieniu do poziomu morza więc wyskalowany wg QFE wysokościomierz nie przyda się do ich omijania.

Standardowe ciśnienie na uśrednionym poziomie morza (QNE)

Podczas wznoszenia, po przekroczeniu wysokości przejściowej (transition altitude) należy zmienić nastawienie wysokościomierza na QNE – ciśnienie standardowe, czyli 1013,25 milibara (29,92 in Hg – cala słupka rtęci).

Wysokość przejściowa jest tak dobrana (może być różna dla różnych regionów!) żeby niezależnie od aktualnego ciśnienia atmosferycznego błąd spowodowany różnicą między QNH i QNE nie spowodował niebezpieczeństwa rozbicia samolotu.

Dzięki przejściu na QNE na większych wysokościach samoloty korzystają z takiej samej korekty wysokości bez konieczności dostosowywania ciśnienia (i/lub zmiany wysokości) za każdym razem kiedy wchodzą w obszar o innym ciśnieniu na ziemi.

O procedurach ustawiania wysokościomierza traktuje osobny artykuł.

Wysokościomierz radiowy (radarowy)

Wysokościomierz radiowy

Oprócz wysokościomierza barometrycznego samoloty mogą być wyposażone w wysokościomierz radiowy (radarowy). Proste urządzenie (wynalezione gdzieś w okolicach drugiej wojny światowej)  mierzy wysokość bezpośrednio pod samolotem i podaje pilotowi rzeczywistą wysokość nad terenem.

Skala wysokościomierza radiowego sięga zwykle 2500 lub 3000 stóp (choć oczywiście są wyjątki – o „krótszej” lub „dłuższej” skali).

Wysokościomierz radiowy umożliwia (przynajmniej większość umożliwia – tu też są wyjątki) ustawienie alarmu wysokości czyli momentu, w którym zapali się kontrolka (na ogół żółta). Za pomocą pokrętła należy ustawić wskaźnik alarmu na wysokość, która jest istotna (na przykład wysokość decyzji). Po przekroczeniu zapali się kontrolka i będzie się paliła przez cały czas kiedy samolot jest poniżej tej wysokości. Może to być pomocne podczas podejścia do lądowania, należy jednak pamiętać, że wysokościomierz radiowy nie jest podstawowym przyrządem podczas podejścia i odczyt wysokości powinien być na bieżąco dokonywany z wysokościomierza ciśnieniowego.

Avro Vulcan B.2 – przykład wyjątku – skala jedynie do 500 stóp. Po prawej – Boeing 707 – typowa dla wysokościomierza radiowego skala logarytmiczna – im niżej tym precyzja odczytu jest bardziej istotna.

W niektórych samolotach (np. C-130 Captain Sim) wysokościomierz radiowy jest uruchamiany dopiero po ustawieniu wskaźnika alarmu wysokości. Wcześniej wysokościomierz jest nieaktywny.