Kołowanie – jak poruszać się po lotnisku. Lekcja 2

Kołowanie. Niby prosta sprawa, szczególnie dla kogoś, kto już korzystał z symulatora. Ale pojawia się sporo pytań, więc opiszę temat dokładnie.

Pamiętam swoje początki – skręcanie na ziemi nie było całkiem oczywiste, nawet kiedy całkiem sprawnie latałem (a Chuck Yeager’s Air Combat i Strike Commander na początku lat 90. nie zachęcały do wycieczek po lotnisku).

Dziś nauczysz się poruszać samolotem po lotnisku

Celem tej lekcji jest wyjaśnienie:

• jak sterować samolotem na ziemi
• jak ruszyć i utrzymywać stałą prędkość
• jak hamować
• jak zakręcać wykorzystując kółko przednie i hamulce

Napęd na ziemi

Kłopot sprawiały mi (i nadal sprawiają w samolotach, do których nie jestem przyzwyczajony) trzy sytuacje:

• ruszenie,
• ustawienie mocy do kołowania z wyznaczoną prędkością,
• i utrzymanie niskiej prędkości w zakrętach tak, żeby się nie zatrzymać.

Te kłopoty dziś rozwiązuję. Ale od początku.

Siła ciągu napędza samolot tak samo na ziemi i w powietrzu. Żeby ruszyć do przodu, zwiększ moc otwierając przepustnicę. Proste? No to trochę skomplikuję. Siła potrzebna, by ruszyć samolot z miejsca jest większa niż siła niezbędna, by utrzymać stałą prędkość jazdy po równej nawierzchni.

[peg-image src=”https://lh3.googleusercontent.com/-Zlweq2L9IYU/Wo0iy3qg_QI/AAAAAAAAKug/496aHBIM4u0g5RJUCQGE9hQhFx4OcO_7QCCoYBhgL/s144-o/cockpit-pl.jpg” href=”https://picasaweb.google.com/109469054022328916005/6524909694512262721#6524909692460793090″ caption=”cockpit-pl.jpg” type=”image” alt=”cockpit-pl.jpg” image_size=”1920×1017″ ]

Aby ruszyć, zwiększaj moc pamiętając, że minie chwila między zmianą położenia przepustnicy, a reakcją samolotu. Zwiększaj moc stopniowo, aż samolot zacznie się toczyć. Następnie zredukuj moc, tak by utrzymać stałą, zaplanowaną prędkość. Uważaj, żeby nie zredukować mocy za bardzo – samolot potoczy się jeszcze chwilę i stanie.

Kołowanie – z prędkością 20 węzłów (10 na zakrętach)

Zwykle przy kołowaniu samolot utrzymuje prędkość w przedziale 10-20 węzłów na prostej. W zakrętach 10 lub mniej. Prędkości traktuj orientacyjnie – Boeing 747 długie i proste odcinki pokonuje z prędkością 20, 25 lub nawet 30 węzłów. Prędkość w zakręcie zależy od masy samolotu – im wyższa tym wolniej. Nawierzchnia i warunki też wpływają na prędkość. Podobnie jak szerokość drogi kołowania. W przypadku cessny 172 i innych małych samolotów warto trzymać 10-15 lub 20 węzłów na prostej i 5-10 w zakrętach. Na wąskich drogach kołowania – mniej. To wartości wymieniane przez rzeczywistych pilotów. 20 węzów to maksimum, z którym spotkałem się w kontekście C172. Inni preferują „szybkość joggingu”. Obroty silnika podczas kołowania oscylują wokół 1000 obr/min.

Jeśli prędkość rośnie nadmiernie zredukuj moc i użyj hamulców. Są sytuacje kiedy hamowanie podczas kołowania będzie konieczne, a znalezienie mocy utrzymującej idealnie założoną prędkość – niemożliwe. W takim przypadku używaj hamulców regularnie, by redukować prędkość o kilka węzłów – tak żeby cały czas mieściła się w bezpiecznym zakresie.

W małych samolotach brakuje odczytu małych prędkości. Warto skorzystać z GPSa, który wyświetla Ground Speed, czyli prędkość nad ziemią, a podczas kołowania – rzeczywistą prędkość przemieszczania się.

Zakręty wymagają większej mocy

Zakręty, szczególnie o 90 stopni lub więcej, wymagają zwiększenia mocy tak, by pokonać większy opór. Przed zakrętem lub w początkowej fazie minimalnie zwiększ moc. To nie będzie duża różnica.

Hamowanie – w symulatorze skomplikowane

Na ogół w samolocie hamulce są podłączone do pedałów. Wciśnięcie prawego lub lewego powoduje zahamowanie odpowiedniego koła (lub odpowiedniej strony podwozia – gdy kół jest więcej). Aby zahamować jadąc na wprost należy wcisnąć oba pedały. Jeśli hamulce mają pomóc zakręcić – używa się tylko jednego (o tym niżej).

W symulatorze sytuacja się komplikuje jeśli brakuje pedałów. Hamować można jednocześnie wszystkimi hamulcami (skrót klawiszowy to kropka .) lub hamulcami po jednej stronie (+ /- na klawiaturze numerycznej). Przyciski odpowiadające za hamulce działają impulsowo (pojedyncze wciśnięcie) lub stale (jeśli są przytrzymane). To powoduje, że hamowanie jest bardziej nerwowe niż w rzeczywistości.

[peg-image src=”https://lh3.googleusercontent.com/-x805f58g8S4/Wo0iy4VS-UI/AAAAAAAAKug/CgN6gc5Ms8MeIvSEAa5bDDJFoiju-YCRQCCoYBhgL/s144-o/rudder-pl.jpg” href=”https://picasaweb.google.com/109469054022328916005/6524909694512262721#6524909692640229698″ caption=”rudder-pl.jpg” type=”image” alt=”rudder-pl.jpg” image_size=”1920×1017″ ]

Jeśli używasz klawiatury lub przypisałeś hamulce do joysticka – hamuj impulsowo – przyciskając odpowiedni przycisk wielokrotnie, w szybkim tempie. Aby zmniejszyć efektywność hamowania – zmniejsz tempo. Sugerowałem w poprzedniej lekcji przypisanie hamulca do spustu joysticka – łatwo nim w ten sposób hamować.

Unikaj przytrzymywania wciśniętego przycisku – zablokowanie hamulców grozi poślizgiem i zwiększa zużycie hamulców lub opon. Niuanse eksploatacyjne zauważysz w samolotach takich jak sugerowana Cessna A2A. Poślizg może wystąpić w każdym samolocie w symulatorze.

Jeśli masz pedały – naciskaj delikatnie. Hamulce w pedałach są przypisane jako oś i działają proporcjonalnie do nacisku. W tym wypadku ćwiczeń wymaga równe naciskanie obu pedałów – to przyjdzie z czasem więc warto trenować.

Silnik nie napędza kół – hamowanie a moc silnika

Tu nie ma analogii z samochodem – napęd i hamulce działają niezależnie. Warto o tym pamiętać redukując prędkość – redukcja mocy może nie być konieczna. I tak radzę postępować przed zakrętem – zahamować (tylko hamulcami) redukując prędkość, a potem zwiększyć moc, tak by ustalona prędkość w zakręcie nie spadła. Dalsza kontrola prędkości – raczej hamulcami niż silnikiem. Oczywiście z rozsądnym zakresie – jeśli do kołowania używasz dużej mocy, to hamulce nie pomogą.

Zakręcanie – sterowane kółko przednie lub hamulce

Samoloty zakręcają na dwa sposoby – mają sterowane kółko przednie lub sterują hamulcami podwozia głównego.

Sterowanie kółkiem przednim

Mechanika zakręcania jest podobna jak w samochodzie – przednie podwozie się obraca i wyznacza kierunek skrętu. W kokpicie wygląda to inaczej niż w samochodzie – sterowanie podłączone jest do pedałów (do mechanizmu steru kierunku), więc sterujemy przesuwając odpowiedni pedał do przodu. Większe samoloty (np. Boeing 737) mają oddzielne urządzenie (tiller) do sterowania na ziemi.

Sterowanie kółkiem przednim powinno wystarczyć w większości przypadków. Jeśli potrzebne jest zacieśnienie promienia skrętu można wspomóc się hamulcami.

Sterowanie hamulcami

Kierowanie samolotem wymaga hamowania podwozia po jednej stronie, by wykonać w tę stronę skręt.

Z tej metody korzystają też samoloty, których nie wyposażono w sterowane kółko przednie (przykładowo Beech 60 Duke, którym czasami latam). Tak też steruje większość samolotów z kółkiem ogonowym.

Tam, gdzie jest to jedyna metoda sterowania, kółko przednie (bądź tylne) jest zamontowane w oprawie pozwalającej na swobodny obrót.

Sterowanie hamulcami pozwala w samolotach ze sterowanym kółkiem przednim zmniejszyć promień skrętu w porównaniu ze sterowaniem przednim podwoziem. Lekkie przyhamowanie wewnętrznego koła zacieśnia zakręt. Należy jednak uważać, by koła nie zablokować, ponieważ zwiększa to zużycie opony (znów – w samolotach A2A to zużycie będzie symulowane).

[peg-image src=”https://lh3.googleusercontent.com/-x805f58g8S4/Wo0iy4VS-UI/AAAAAAAAKug/CgN6gc5Ms8MeIvSEAa5bDDJFoiju-YCRQCCoYBhgL/s144-o/rudder-pl.jpg” href=”https://picasaweb.google.com/109469054022328916005/6524909694512262721#6524909692640229698″ caption=”rudder-pl.jpg” type=”image” alt=”rudder-pl.jpg” image_size=”1920×1017″ ] [peg-image src=”https://lh3.googleusercontent.com/-1cQ4Mhfd-h0/Wo0iy-KIfWI/AAAAAAAAKug/frwS0Rjy6f81mv_ajXskPDyB57hCBEW2QCCoYBhgL/s144-o/brake.jpg” href=”https://picasaweb.google.com/109469054022328916005/6524909694512262721#6524909694204018018″ caption=”brake.jpg” type=”image” alt=”brake.jpg” image_size=”1920×800″ ] [peg-image src=”https://lh3.googleusercontent.com/-Pv-IbdvvFQo/Wo0iy6SjTuI/AAAAAAAAKug/JoTYbpF8LEc34gw1gVCP9SmboDMb848nwCCoYBhgL/s144-o/p3d-7.jpg” href=”https://picasaweb.google.com/109469054022328916005/6524909694512262721#6524909693165588194″ caption=”p3d-7.jpg” type=”image” alt=”p3d-7.jpg” image_size=”1920×800″ ]

Hamulce a joystick – uważaj na pułapkę, wykorzystaj ukryte funkcje

Oprócz klawiatury sterowanie hamulcami dostępne jest przez powiązanie obrócenia drążka w określoną stronę i użycia hamulców. To ciekawa funkcja, ale też pułapka.

Ciekawe jest to, że można skorzystać z hamulców z prawej lub lewej strony jedną ręką obsługującą joystick (spust uruchamia hamulce). Zahamuj przy przekręconej rączce, a uruchomi się jedynie hamulec po tej stronie. To korzyść. A gdzie pułapka?

Opisana funkcja może utrudnić hamowanie. Jeśli jednocześnie hamujesz i korygujesz kierunek – hamowanie zostanie przełączone na jedną stronę podwozia, co spowoduje gwałtowną zmianę kierunku. Wiedząc o tym łatwiej uniknąć niespodzianek.

Slew – przesuń samolot, który źle stoi

To też pojawia się w pytaniach – jak przesunąć samolot, który stoi w złym miejscu. Na przykład tuż przed hangarem, kiedy żadną siłą nie da się go odwrócić bez zahaczania o budynek? Pomocą będzie tryb Slew. Naciśnij Y i steruj samolotem za pomocą strzałek na klawiaturze i joysticka. Możliwe są dowolne ruchy – do przodu, do tyłu i na boki. Obrót joysticka spowoduje obrót samolotu. Tu jednak warto uważać – w trybie slew ruchy samolotu mogą być bardzo gwałtowne – zdarzało mi się, przez nieostrożność, przesunąć samolot o kilka mil.

Ćwiczenia

Ćwiczenia do tej lekcji możesz wykonać na dowolnym lotnisku jeśli ma więcej niż jedną drogę kołowania. Ilustracje wykonałem w Heringsdorfie, którego sceneria jest darmowa.

Przygotowanie

Uruchom symulator i ustaw lot:

• samolot – Cessna 172
• lotnisko – Heringsdorf (EDAH)
• lokalizacja na lotnisku – aktywny pas startowy
• pogoda – fair weather
• czas – dzień

Po wczytaniu symulacji ustaw hamulec postojowy (Ctrl + . [kropka]) i uruchom silnik korzystając z trybu automatycznego (Ctrl + E). W samolotach A2A uruchom silnik korzystając z panelu Shift-3 i opcji auto-start.

Ćwiczenie 1 – kołowanie po pasie

[peg-image src=”https://lh3.googleusercontent.com/-63EE2cOa1CM/Wo0iy7gq_EI/AAAAAAAAKug/Ukd3QR8gbFgqocvqkMISqw5DGMEoq_8cgCCoYBhgL/s144-o/p3d-1.jpg” href=”https://picasaweb.google.com/109469054022328916005/6524909694512262721#6524909693493247042″ caption=”p3d-1.jpg” type=”image” alt=”p3d-1.jpg” image_size=”1920×800″ ]

Pozwoli opanować ruszanie samolotem i utrzymywanie kierunku.

Zwolnij hamulec postojowy, zwiększ moc i ustabilizuj prędkość na 15 węzłach jadąc wzdłuż osi pasa. Joystickiem (obrót wokół osi pionowej) lub pedałami (jeśli masz) koryguj trasę. Na długości pasa kilka razy zatrzymaj samolot i rusz ponownie, żeby wyczuć jaka moc jest potrzebna by samolot się potoczył i jaka wystarczy do utrzymania 15 węzłów. Spróbuj zmieniać prędkość – utrzymaj na jakimś odcinku 10 węzłów, a na innym 20.

Kryteria oceny:

• utrzymuj prędkość z dokładnością do 3-4 węzłów przez 20-30 sekund,
• nie przekraczaj w żadnym momencie 20 węzłów,
• nie zatrzymuj się, jeśli nie planujesz,
• trzymaj się linii środkowej.

Ćwiczenie 2 – zakręcanie

[peg-image src=”https://lh3.googleusercontent.com/-D7Fw68ZfHuA/Wo0iy4ChqxI/AAAAAAAAKuo/BL6jgXmJ9MUsxLIMkNJS_mhFNCa4c0OFQCCoYBhgL/s144-o/route.jpg” href=”https://picasaweb.google.com/109469054022328916005/6524909694512262721#6524909692561500946″ caption=”route.jpg” type=”image” alt=”route.jpg” image_size=”1920×800″ ]

Pozwoli opanować skręcanie i jazdę po drogach kołowania.

Kończąc ćwiczenie 1 zwolnij do 5 węzłów (przedział 5-10 będzie ok) i zwolnij pas w drogę kołowania. Potem skręć w kolejne i wróć na pas. Jeśli masz wątpliwości jak jechać – zatrzymaj samolot i uruchom widok „top-down” (kliknij prawym przyciskiem myszy w dowolnym miejscu na ekranie i z menu wybierz Outside -> Top Down”. Wróć do kokpitu tę samą metodą (Cockpit -> Cockpit).

Zakręcając staraj się korzystać jedynie ze sterowania kółkiem przednim. Przed zakrętami rozglądaj się. Użyj grzybka HAT by obrócić głowę w kierunku skrętu.

Kryteria oceny:

• utrzymuj prędkość 15 węzłów z dokładnością do 3-4 węzłów na odcinkach prostych,
• nie przekraczaj w żadnym momencie 20 węzłów,
• nie przekraczaj 10 węzłów na zakrętach,
• nie zatrzymuj się na zakrętach,
• trzymaj się linii wyznaczającej drogę kołowania.

Ćwiczenie 3 – zawracanie

[peg-image src=”https://lh3.googleusercontent.com/-ec_aBEBlXD8/Wo0iy2gMzdI/AAAAAAAAKuo/zhrDh5t2RaACysklj6dMzS8GoyYVNL3YwCCoYBhgL/s144-o/turn.jpg” href=”https://picasaweb.google.com/109469054022328916005/6524909694512262721#6524909692149091794″ caption=”turn.jpg” type=”image” alt=”turn.jpg” image_size=”1920×800″ ]

Opanujesz ciasne skręty.

Jadąc powoli (5-10 węzłów) po pasie blisko jednego brzegu skręć tak, by zawrócić. Użyj (delikatnie) hamulców po stronie, w którą skręcasz (+ / – [plus i minus na klawiaturze numerycznej] – plus w lewo, minus w prawo), żeby zmniejszyć promień skrętu.

Wykonaj kilka skrętów porównując promień przy użyciu hamulców i bez nich.

W tej sytuacji prawdopodobnie odczujesz brak mocy – zwiększ nieco moc jeśli samolot zwolni.

Kryteria oceny:

• nie przekraczaj 10 węzłów,
• nie zatrzymuj.

Jak długo ćwiczyć?

Myślę, że jedno powtórzenie każdego z tych ćwiczeń wystarczy. Jeśli coś nie wyjdzie to zawsze można dane ćwiczenie powtórzyć. Z czasem zauważysz, że wszystkie te czynności wykonujesz poruszając się po lotnisku – to da Ci odpowiednią wprawę.